معماری رومی برگرفته از معماری کلاسیک یونان و دنباله‌رو آن است. در واقع رومیان تحت تاثیر این معماری کلاسیک، سبک‌های مختلفی را پایه‌گذاری کردند. معماری رومی به صورت خاص برای ساخت بناهای شهری استفاده شده است. ساختار این معماری ترکیب بی‌نظیری از پیوستگی‌های موزون و خطوط شفاف را به نمایش می‌گذارد. رومی‌ها ابتکارات زیادی داشتند و تکنیک‌ها و اختراعات مفیدی را از خود به جا گذاشتند. آمفی‌تئاترها، طاق‌های پیروزی، کلیساها، حمام‌های عمومی و قنات‌ها همگی از نمونه‌های بزرگ ابداعات و شگفتی‌های مهندسی در این معماری هستند.
ابتکارات رومی‌ها
- ستون‌ها:
علاوه بر سه شیوه متداول یونانی برای ستون‌ها، رومی‌ها دو شیوه دیگر نیز به سبک معماری رومی خود اضافه کرده‌اند.
- شیوه توسکانی: این شیوه برگرفته از سبک دوریس یا دوریک است که در آن از پایه‌های ساده با ستون‌های بدون شیار و تزیین استفاده شده است.
- شیوه ترکیبی: در این شیوه دو سبک ایونی و کرینتی با یکدیگر ادغام شدند. در ترکیب جدید طاق‌های ایونی با چهار گوشه مورب که با برگ‌های کنگر تزئین شده، استفاده می‌شود.
- بتن
رومی‌ها با کشف بتنی که به آهستگی خشک می‌شد، تحول بزرگی در معماری ایجاد کردند. آن‌ها در معماری رومی از بتن غلیظ و چگال opus caementicum و آجر استفاده می‌کردند. این بتن با ترکیبی از سنگ، سنگدانه، ملات آهک، پوزولان و آب ساخته می‌شد.
- طاق
طاق‌ها نماد پیروزی رومیان در جنگ‌هایشان هستند. این نماد با منبت و نقش‌های برجسته و کتیبه‌هایی که راوی پیروزی رومی‌هاست تزیین می‌شود. طاق کنستانتین یکی از این آثار برجسته است که روایتگر پیروزی کنستانتین یکم در برابر ماکسنتیوس است.
- گنبد
اولین کسانی که در تاریخ معماری برای فضاهای داخلی از گنبد استفاده کردند، رومی‌ها بودند. گنبدها بخش‌های داخلی را به خوبی از یکدیگر جدا کرده و فضاهای بزرگی ایجاد می‌کردند. این سبک معماری، اغلب برای ساخت معابد، کلیساها، حمام‌های عمومی و کاخ‌ها استفاده می‌شد. آن‌ها جایگزین معماری تیر و ستون سنتی شدند.
مصالح و ویژگی‌های معماری:
اصلی‌ترین مصالح استفاده شده در معماری رومی، سنگ آجر و بتن هستند. همچنین، اصلی‌ترین خصوصیات این معماری را می‌توان برخورداری از پشت بام، پله‌های مارپیچ، موزاییک و گرمابه دانست. در ادامه به اختصار هر کدام از این مصالح و ویژگی‌های معماری رومی را شرح خواهیم داد.
- سنگ: سنگ‌های مرمر رنگارنگ و سنگ آهک تراورتن عمده‌ترین سنگ‌های به کار رفته در طراحی و ساخت تئاتر و معابد هستند. به علاوه، برای نمای کولوسئوم از سنگ آهک تراورتن استفاده می‌شد.
- آجر: رومیان به جای استفاده از آجرهای سفالی از آجرهای گلی استفاده می‌کردند و آن‌ها را به صورت مربع، مستطیل، دایره و یا مثلث با اندازه‌های مختلف می‌ساختند. این مصالح به جز دیوارها برای پوشاندن بتن نیز کاربرد داشتند.
- بتن: در دوره رومیان، برای ساخت بنا به جای آجر از بتن استفاده شد. پیش از آن، معماران رومی برای پوشاندن نمای بیرونی از آجر یا سنگ استفاده می‌کردند. در سالهای بعد، برای این کار تنها از آجرهای مربعی معمولی استفاده می‌شد.
- پشت بام: درساختمان‌های تاریخی رم، پشت بام به شکل فضای مستطیلی نسبتاً بزرگ دیده می‌شود.
- پله‌های مارپیچ: این پله‌ها با طراحی مارپیچ خود اولین بار توسطرومی‌ها ابداع شدند.
- موزاییک: تکه‌هایی رنگارنگ از جنس سنگ و سیمان بودند.
- گرمابه: رومی‌ها برای گرم کردن بناهای خود، معمولاً از یک سیستم گرمایشی در کف ساختمان استفاده می‌کردند. این سیستم‌های گرمایشی اغلب برای ساخت خانه‌ها و حمام‌های عمومی استفاده می‌شدند.
طرح شهری
در اولین شهرهای رومی، خیابان‌ها به شکل مستطیل‌های ناموزون ساخته می‌شدند. معبد ژوپیتر، در مرکز این شهرها قرار می‌گرفت و با ایوان‌های سرپوشیده و بناهای حکومتی احاطه می‌شد. در شهر رم نیز ساختمان‌هایی از جمله چندین تالار، باسیلیکا، حمام، میدان، تئاتر، سیرک، معبد و … وجود داشت. طراحی خیابان‌های شهرهای جدیدتر مانند پمپئی، بسیار موزون‌تر و منظم‌تر انجام گرفت. اماکن عمومی اصلی نیز شامل ادارات و کلیسا می‌شد.
میدان
در هر کدام از شهرهای روم حداقل یک میدان وجود داشت. این میادین مانند بازارهای امروزی شلوغ بودند. در هر میدان یکی از قدرت‌ها و مهارت‌های جنگی مورد ستایش قرار گرفته و به یکی از خدایان نسبت داده می‌شد. به علاوه، گردهمایی‌های مهم اجتماعی و سایر جلسات عمومی نیز در این مکان‌ها برگزار می‌شدند. هر کدام از این میادین، یک جایگاه و معبد ویژه برای ژوپیتر و همچنین باسیلیکا داشتند. در این میدان‌ها فعالیت‌های سودمند دیگری نیز برگزار می‌شد. همچنین، تالار بزرگ بازارهای آن، مملو از انواع فروشگاه‌ها، پنجره‌های کلاسیک یونانی، طاق‌ها و سقف‌های بلند بود.
ساختار داخلی
- جاده‌ها: هدف از ساخت جاده‌ها، گسترش و توسعه امپراتوری روم بود. آن‌ها وسیله‌ای برای حمل و نقل داخلی کالاهای تجاری و انتقال مکاتبات بودند. به علاوه، ابزار بسیار مناسبی برای جابجایی نیروهای ارتشی و مقامات بلندپایه به ویژه در تعامل با سایر کشورها محسوب می‌شدند.
- خیابان‌های بازاری: ساختمان‌های چند ضلعی با کاربرد تجاری از ویژگی‌های اصلی طراحی خیابان‌های رومی است.
- قنات‌ها: در دوره رومیان، برای انتقال آب از منابع آبی دور از شهر به داخل شهرها، تعداد زیادی قنات ساخته شد. به این ترتیب، آب مورد نیاز برای تاسیسات عمومی و منازل مسکونی و شخصی تامین می‌شد. این قنات‌ها به سمت پایین شیب دار می‌شدند تا آب بتواند از طریق نیروی جاذبه جاری شده و به سمت مقصد حرکت کند.
- پل‌ها: پل‌های ساخته شده توسط رومی‌ها، بزرگ و مستحکم بودند. برای ساخت پایه این سازه‌ها از سنگ و طاق‌های نیم دایره‌ای استفاده می‌شد. برخی از آن‌ها نیز با بتن ساخته می‌شدند. یکی از ابداعات زیبای معماری رومی‌ها را می‌توان در قوس‌ها و هلال‌های زنجیره‌ای این پل‌ها مشاهده کرد.
- کانال‌ها: کانال‌ها به دلایل مختلفی ساخته می‌شدند. برخی از آن‌ها برای آبیاری، ناوبری، کنترل سیل و زهکشی و برخی نیز برای احیای زمین بکار می‌رفتند.
- سدها: سدها نیز سازه‌هایی چند منظوره بودند که برای آبیاری، انحراف رودخانه و حفظ خاک کاربرد داشتند. دو نوع سد رایج در این سبک از معماری، سدهای خاکی و گرانشی سنگی بودند.
- دیوارهای دفاعی: امنیت شهرهای کوچک و بزرگ با دیوارهایی متشکل از بلوک‌های چند ضلعی عظیم و ناموزون تامین می‌شد.
مهمترین بناهای طراحی شده به سبک معماری رومی
-
آمفی‌تئاتر
آمفی‌تئاترها یا تالارها بیشترین بناهای به جا مانده از سبک رومی هستند. بیش از 200 تالار ساخته شده توسط معماران رومی شناسایی شده است. این بناها برای برپایی مسابقات، نمایش عمومی، جلسات و گاوبازی استفاده می‌شد. دو بنای بینظیر و خیره‌کننده کولوسئوم و آمفی‌تئاتر شهر پمپئی را می‌توان از مهمترین سازه‌های معماران رومی دانست.
نمای این بناها به صورت طاق‌های نیم‌دایره‌ای بزرگ و کوچکی که با سنگ مرمر، هنر منبت و نقش‌های زیبای گچی و مجسمه های سنگی تزیین شده طراحی شد و برای برگزاری مسابقات اسب دوانی، دو، پهلوانی و … کاربرد داشتند. بناهایی که با نیم‌دایره‌های بزرگتر ساخته می‌شدند، گنجایش حضور چهل تا شصت هزار تماشاگر را داشتند..
بنای تاریخی کولوسئوم
کولوسئوم یک تالار بیضی شکل به سبک معماری رومی است که در مرکز شهر رم بنا شده است. زیرسازی این بنا با بتن انجام شده، برای ساخت طبقه‌های زیرزمینی آن از بتن و آجر استفاده کرده و طبقه‌های بالایی را با استفاده از چوب، آجر و بتن سبک‌تر ساخته‌اند. در ساخت قسمت‌های دیگر بنا از سنگ‌های تراش خورده استفاده شده و در طراحی صندلی‌ها از چوب کمک گرفته شده است.
طرح کلی این بنا از پله‌ها، مسیرها و سراشیبی‌های طولانی تشکیل شده است. از بالاترین طبقه این بنا، سپرهای تزئینی برنزی آویزان شده بود. معماری ستون‌های طبقه اول به سبک دوریک، طبقه دوم به سبک ایونی و طبقه سوم مطابق سبک کرینتی طراحی شده است. کولوسئوم دارای هشت ورودی است. همچنین، برای حفاظت در برابر آفتاب سوزان روز از یک چادر بسیار بزرگ که تمام بنا را می‌پوشاند، استفاده می‌شد. این بنا گنجایش بیش از پنچاه هزار نفر را داشت که ترتیب نشستن آن‌ها بر اساس منزلت و جایگاه اجتماعی‌شان مشخص می‌شد.
-
باسیلیکاها
باسیلیکاها مکانی برای برگزاری گردهمایی‌های عمومی مانند نشست‌های تجاری یا حقوقی بودند. در کل، اقدامات مختلفی در این بناها صورت می‌گرفت و از آن‌ها برای تشکیل دادگاه، مراسم رسمی و غیره استفاده می‌شد.
مهمترین نکات طراحی باسیلیکا در معماری رومی شامل موارد زیر هستند:
- ساختار محوری و مستطیل شکل دارد.
- ورودی آن در ابتدای شبستان مرکزی قرار دارد.
- شبستان‌های مرکزی دارای ستون‌های متوالی است که از بالا به هم وصل شده‌اند.
- در یک یا هر دو طرف بنا، راهرو یا فضاهای طاق‌دار وجود دارد.
- در یک یا هر دو انتهای بنا برآمدگی استوانه‌ای وجود دارد.
-
معابد در معماری رومی
این معابد بخشی از فرهنگ رومیان هستند. در معماری رومی، یک معبد از قسمت‌های زیر تشکیل می‌شد:
- مجسمه الهه‌ای که معبد به او تقدیم شده در اتاق اصلی قرار دارد.
- برای اینکه معابد بالاتر از سطح زمین قرار بگیرند، آن‌ها به وسیله سکوها مرتفع می‌ساختند.
- هر معبد شامل یک رواق با چندین ستون و سقفی بانمای مثلثی بود.
- ستون‌های این معابد بیشتر به سبک کرینتی و ترکیبی ساخت می‌شدند.
- یک محراب کوچک برای انجام مراسم پیشکشی.
- اتاق‌هایی برای نگهداری وسایل معبد.
مایسون کاری
معبد مایسون کاری یکی از این معابد ساخته شده به سبک معماری رومی است. طرح کلی این معبد به شکل مستطیل بوده و بر روی سکویی به ارتفاع 2.85 متر واقع شده است. نمای معبد شامل شش ستون به سبک کرینتی با سقف سنگفرش مثلثی و یک ایوان بزرگ است.
پانتئون
این بنای بزرگ با استفاده از بتنی با تراکم متفاوت و الهام از گنبد آسمان (رومیان باور داشتند کره زمین مسطح بوده و با گنبد آسمان پوشیده شده است) ساخته شده است. نور این معبد از روزنه مرکزی گنبد تامین می‌شود.
زیبایی‌ها و عجایب معماری رومی در معبد پانتئون به خوبی قابل مشاهده است. تابش نور به سنگ‌های مرمر کار شده در کف این بنا، به‌گونه‌ای طراحی شده که گردش خورشید را نمایان می‌سازد. این فناوری به وضوح بیانگر خلاقیت معماران با استعداد رومی است.
-
ویلا
ویلاهای رومی و دموس‌ها (سرای رومی) برای طبقات مرفه جامعه و اقشار ثروتمند ساخته می‌شدند. ویلاها در نقاط مختلفی مانند همه شهر یا روستا ساخته می‌شدند و تنها تعداد کمی از آن‌ها دارای تزیینات چشمگیر و کف موزاییک شده بودند. ویلاهایی که حومه شهر قرار گرفته‌اند، فرهنگ و میراث مردم روم باستان و همچنین جایگاه مالکان این منازل را نشان می‌دهند.
-
حمام‌های عمومی
یکی از محبوب‌ترین بناها در معماری رومی، حمام‌های عمومی بودند. زیرا در آن زمان بسیاری از خانه‌ها فاقد آب لوله‌کشی شده بودند. این حمام‌ها هم به لحاظ تامین نیازهای اجتماعی و عملی و هم از جهت آزمایش‌های معماری مختلفی که روی آن‌ها انجام شد، حائز اهمیت هستند. این سازه‌ها نیز با توجه به توان مالی افراد در اختیارشان قرار می‌گرفت. در طراحی این بناها، قسمت‌های متفاوتی برای مردان و زنان در نظر گرفته شده بود و همچنین دارای اتاق‌های رختکن، استخر، سیستم گرمایشی و … بودند.
یکی از باشکوهترین حمام‌های ساخته شده به سبک معماری رومی، حمام‌های کاراکالا هستند. تجمل گرایی و خلاقیت معماران رومی در این بنا به خوبی قابل مشاهده است. دیوار و کف این حمام‌ها با موزاییک، سنگ مرمر و مجسمه‌های زیبا تزیین شده است. این سازه متشکل از چندین فروشگاه، رستوران، محوطه ورزشی، کتابخانه، سالن سخنرانی و اتاق مطالعه است که در میان باغ‌های وسیع و پر از مجسمه های سنگی احاطه شده‌اند.
-
تئاتر
تئاترهای رومی از نمونه‌های مشابه خود در سازه‌های یونانی الهام گرفته‌اند. در ابتدا برای ساخت این سالن‌ها از سنگ و سپس از بتن استفاده می‌شد. اگرچه یونانیان تئاترهای خود را در دامنه تپه‌ها می‌ساختند، محل ساخت تئاترهای رومی در نزدیکی مراکز تجاری شهر بود. طراحی ساختمان و اکستر این سازه‌ها به شکل نیم‌دایره بود. ابتدای صحنه با ستون‌های سنگی و انواع مجسمه‌های سنگی تزئین می‌شد. صندلی‌ها نیز به صورت شیب‌دار روی طاق‌های استوانه‌ای بتنی که روی پایه‌های سنگی ساخته شده بودند، قرار داشتند.
همانطور که در این مقاله مطالعه کردید، معماری رومی، یکی از باشکوهترین و چشمگیرترین سبک‌های معماری و ساخت بنا را به جهان عرضه کرده است. آثار هنرمندان رومی با چینش و هماهنگی زیبا و خاص خود در کنار یکدیگر قرار گرفته و معماری این ساختمان‌ها را به اشکال ارزشمند هنری تبدیل کرده است. تاثیر استفاده از مصالح جدید مانند بتن و آجر و تکنیک‌های منحصربه‌فرد ساخت طاق‌ها و گنبدهایشان حتی روی معماری امروزی نیز قابل مشاهده و انکارناپذیر است.
بدون دیدگاه